Yazılması təqribən hicri 628–ci ildə [miladi 1230/1231] yekunlaşdırılmış “Əcayib əd–dünya” adlı əsərdə Azərbaycanla bağlı çox sayda önəmli məlumat vardır, onlardan bəzilərini nəzərdən keçirək:
“Arran [yerli] hakimlərin qış igamətgahı olan varlı və mübarək yerdir. || Dünyanın əhali yaşayan hissəsində Arrandakı qədər bina yoxdur; başqa heç bir yerdə bu qədər türk cəmlənməmişdir. Deyirlər ki, orada yüz minədək türk süvarisi olur.
Arranın uzunluğu təqribən otuz fərsəxin on fərsəxədir. Deyirlər ki, Kür çayı Arazın ona töküldüyü yerə qədər Arranın sərhədləri daxilində yerləşir.
Onun malları çoxlu miqdarda ipək, düyü, qoyunlar, inəklər və atlardır.”[1]
“|| … — Azərbaycanda bir–birinə yaxın iki xoş şəhərdir. Onlarda çoxlu yaşılllq, çəmənliklər, otlaqlar, boru suyu, saysız–hesabsız bağlar, incə meyvələr var. Vilayət böyükdür, orada çoxlu sayda türklər yaşayır, onlar cəsur insanlardır.
Yerli malları dəri xalçalar, döşəklər, qoz, sumax, bal, əridilmiş yağ, futadır..”[2]
İstinadlar: [1] Аджа’иб ад–дунйа 1993, стр. 181, 490–491: «Арран. Это — богатое и благословенное место, зимняя резиденция [местных] правителей. || В обитаемой части [Вселенной] нет стольких зданий, как в Арране; ни в каком другом месте [нет] такого скопления тюрков. Говорят, там бывает до ста тысяч тюркских всадников.
Протяженность Аррана — примерно тридцать на десять фарсахов. Говорят, что река Кура до [впадения в нее] Аракса находится в пределах Аррана.
Его товары: шелк, рис, овцы, коровы и лошади в большом количестве.»
[2] Аджа’иб ад–дунйа 1993, стр. 179, 279, 489: «|| … — два города в Азербайджане, близкие друг к другу и приятные. [В них] много зелени, [есть] луга, пастбища, проточная вода, сады без числа, нежные плоды. Область большая, в ней проживает большое число тюрков; они люди храбрые.
Местные товары: кожанные коврики, подушки, грецкие орехи, сумах, мед, топленое масло, фута.»
Ədəbiyyat: Аджа’иб ад–дунйа (Чудеса мира). Критический текст, перевод с персидского, введение, комментарий и указатели Л. П. Смирновой; Ответственный редактор: А. А. Иванов; Редактор издательство: К. А. Геворкян; Отделение истории Института востоковедения РАН; Серия Памятники письменности Востока: LXXXIII. Москва: «Наука» Издательская фирма “Восточная литература”, 1993, 540 стр. ISBN 5-02-016984-6