Bir yeniçerinin hatıratı (2003)

Bir yeniçerinin hatıratı. Çeviren ve yayıma hazırlayan: Kemal Beydilli; Seri: Tarih serisi no: 12, Tarih kaynakları no: 1. İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı yayınları, 2003, XX+139 s. ISBN 9756596120

s. IX: Eserin çeşitli dillere tercüme edilmesi ise devam etmektedir. 1975’de İngilizce ve Almanca tercümeleriyle Batı dillerinde tanıtılan eser, daha erken tarihlerde Sırpça’ya da çevrilerek yayımlanmıştır. Eserin Almanca tercümesi Lehçe, İngilizce tercüme ise Çekçe metinden yapılmıştır.

s. XI: Müellifin hayatıyla ilgili kesitler ise ancak eserin bazı kısımlarında verilen bilgilerden çıkartılabilmektedir. Buna göre Konstantin’in 1435 yılında doğmuş olduğu hesaplanmaktadır. Çocuk yaşlarında Novo Brdo’ya gelmiş olabileceği tahmin edilmekte olup, 1455’de Türklerin bu şehri fethi akabinde devşirilmiş olduğu kesindir.

s. XII-XIII: Bosna’nın fethiyle Konstantin Vrbas ırmağı kenarındaki küçük Zveçay kalesine dizdar olur ve 30 mustahfızm başına geçirilir. Böylece kendi ülkesine fatihlerin bir kumandanı olarak dönmüştür. Ancak bu uzun sürmez. Zveçay aynı senenin (1463) sonbaharında Macar kuvvetlerinin saldırısı sonuçu ve Yayçe’nin zabtı akabinde ele geçirilir. Bununla beraber Konstantin’in kale dizdarı olarak düşmana direnmesi ve kaleyi savunması dikkat çekicidir. Zveçay’m zabtıyla esir edilir ve böylece Hıristiyan dünyasına geri döner.

s. XV-XVI: Takdim edilen Türkçe tercüme, eserin Almanca nüshasını esas almakla beraber İngilizce metinle karşılaştırılmış ve kimi yerlerde buradaki ifadeler tercih edilmiş, kimi yerlerde Ménage tarafından yapılan değerlendirmedeki düzeltmelere itibar edilmiş; İngilizce ve Almanca metinde yer alan veya almayan, yazma metinlere sonradan ilave edilmiş olan cümleler, önemlerine göre değerlendirilerek, Türkçe tercümeye dahil edilmişler veya tercüme dışı bırakılmışlardır. Bütün bu hususlarla ilgili tasarrufa dipnotlarında işaret edilmiştir. İngilizce ve Almanca metinlerde yer alan açıklamalar tekrar gözden geçirilerek, Ménage’m da katkıları dikkate alınarak yeniden düzenlenmiş ve ilavelerle genişletilmeye çalışılmıştır. Bu açıklamalar içinde, Avrupa okuyucular için gerekli, ancak Türk okuyucuya yabancı olmayan konularda yapılmış olan açıklamalar (dinî konular, tarih ve teşkilatla ilgili terimler, Türk hükümdarları hakkında), ya kısaltılarak verilmiş veya tamamen iptal edilmiştir.

İçindekiler:

Eser Hakkında … vii-xvi
Kaynaklar … xvii-xx

Metin

Önsöz … 1
Birinci Bölüm: Kâfirlerin çeşitleri hakkında … 3
İkinci Bölüm: Muhammed ve yardımcısı Ali hakkında … 5
Üçüncü Bölüm: İbâdetleri ve camileri hakkında … 7
Dördüncü Bölüm: Başka bir tür cami olan imaret ve tefsir yani vaaz hakkında … 10
Beşinci Bölüm: Din ve Muhammed hakkında ikinci vaaz … 12
Altıncı Bölüm: Alimler ve müderrislerle dervişlerin toplanarak dini konularda yaptıkları mübahaseler hakkında … 14
Yedinci Bölüm: Türkler meleğe, peygambere, cennete ve cehenneme ne derler … 16
Sekizinci Bölüm: Türklerin adaleti ve sadakatsizlikleri ve hilekarlıkları hakkında … 17
Dokuzuncu Bölüm: Türk sultanlarının ecdadı hakkında … 19
Onuncu Bölüm: Osman’ın Mustafa adlı oğlunun saltanatı hakkında … 21
On Birinci Bölüm: Mustafa’nın oğlu Alaeddin hakkında … 22
On İkinci Bölüm: Alaeddin’in oğlu Murad hakkında … 23
On Üçüncü Bölüm: Murad’m oğlu sultan hakkında … 24
On Dördüncü Bölüm: Rum imparatoru ve sultanın oğlu Murad hakkında … 25
On Beşinci Bölüm: Allah’ın günahlarımız yüzünden bize verdiği ceza hakkında veya Sırplarda veya Raşka’da olup bitenler … 27
On Altıncı Bölüm: Sırp krallığında cereyan eden hadiseler hakkında … 31
On Yedinci Bölüm: Raşkalılarm ilk despotu Stefan’m durumu hakkında … 34
On Sekizinci Bölüm: Büyük Han ve Roma imparatorunun hükümdarlığı hakkında … 36
On Dokuzuncu Bölüm: Büyük Han ve Bayezid’in oğlu Murad hakkında … 39
Yirminci Bölüm: Sultan Murad’m hükümdarlığı ve akıbeti hakkında … 40
Yirmi Birinci Bölüm: Ladislas’m despotla birlikte Murad’a karşı sefere çıkması … 43
Yirmi İkinci Bölüm: Sultan Murad’m bundan sonraki durumu hakkında … 45
Yirmi Üçüncü Bölüm: Kral Ladislas’m daha sonra Türklerle olan durumu hakkında … 48
Yirmi Dördüncü Bölüm: Voyvoda Yanko üç sene sonra Türklere karşı nasıl harekete geçti … 52
Yirmi Beşinci Bölüm: Murad’m oğlu sultan Mehmed’in hükümdarlığı hakkında … 54
Yirmi Altıncı Bölüm: Sultan Mehmed Rum imparatorunu nasıl aldattı … 56
Yirmi Yedinci Bölüm: Mehmed despotu mütareke ile nasıl aldattı … 60
Yirmi Sekizinci Bölüm: Despot kral nâibi Yanko tarafından nelere duçar edildi ve neler ceryan etti … 64
Yirmi Dokuzuncu Bölüm: Sultan Mehmed Belgrad’ı nasıl alamadı … 67
Otuzuncu Bölüm: Mehmed Mora ve Achaia despotu Demetrios’u mütareke ile nasıl aldattı … 69
Otuz Birinci Bölüm: Sultan Trabzon imparatoruna karşı denizden nasıl sefere çıktı … 73
Otuz İkinci Bölüm: Uzun Haşan cennetten fışkırdığı söylenen Fırat üzerinden kaçıp, Mehmed’in elinden nasıl kurtuldu … 76
Otuz Üçüncü Bölüm: Aşağı Boğdan hükümdarı olan Eflak voyvodası hakkında … 79
Otuz Dördüncü Bölüm: Bosna kralı ile yapılan mütareke hakkında … 84
Otuz Beşinci Bölüm: Mehmed bir senelik aradan sonra nasıl tekrar Bosna’ya geldi … 88
Otuz Altıncı Bölüm: Sultanın dökümünü çıkarttığı Türk hâzinesinin büyüklüğü hakkında … 89
Otuz Yedinci Bölüm: Babalarının ölümünden sonra iki kardeş birbirleriyle nasıl mücadele ettiler … 92
Otuz Sekizinci Bölüm: Türkiye’deki düzen hakkında … 93
Otuz Dokuzuncu Bölüm: sultanın kapısındaki düzen hakkında … 96
Kırkıncı Bölüm: Türklerin savaş düzeni hakkında … 101
Kırk Birinci Bölüm: Türklere karşı bir sefer nasıl olmalı ve nasıl bir savaş düzeni kurmalı … 104
Kırk İkinci Bölüm: Akıncı adı verilen Türk avcıları hakkında … 107
Kırk Üçüncü Bölüm: Bizim ücretli askerlerimize tekabül eden cerahorlar hakkında … 110
Kırk Dördüncü Bölüm: Martolozlar ve Voynuklar hakkında … 111
Kırk Beşinci Bölüm: Türk saldırısının nasıl cereyan ettiği hakkında … 112
Kırk Altıncı Bölüm: Türklerin arasında bulunan Hıristiyanlar hakkında … 114
Kırk Yedinci Bölüm: Türklerin nasıl çoğaldıkları hakkında … 115
Kırk Sekizinci Bölüm: Sultan kapı halkına kendini nasıl gösterir … 117
Kırk Dokuzuncu Bölüm: Lehistan ve Macar krallarının ittifakı hakkında … 118
Resimler … 121
Dizin … 129-139

Arka kapaktan

Kemal Beydilli Prof. Dr., İstanbul 1942 doğumlu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim üyesi. İstanbul (1968) ve Münih (1975) üniversitelerini bitirdi. Osmanlı-Avrupa münasebetleri, Osmanlı ıslahat teşebbüslerini ağırlıklı olarak çalışmaktadır. Makaleler dışında yayımlanmış bazı kitapları:

Büyük Friedrich ve Osmanlılar: 1790 Osmanlı-Prusya İttifakı. Meydana Gelişi-Tahlili-Tatbiki, İstanbul 1984; XVII. Yüzyılda Osmanlı-Prusya Münasebetleri, İstanbul 1985; II. Mahmud Devrinde Katolik Ermeni Cemaati ve Kilisesi’nin Tanınması (1830), Cambridge-Mass. 1995; Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishane Matbaası ve Kütüphanesi (1776-1826), İstanbul 1995; Mahmud Raif Efendi ve Nizam-ı Cedid’e Dair Eseri (İlhan Şahin ile birlikte), Ankara 2001; Osmanlı Döneminde İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü, İstanbul 2001.

Üsküp’ün batısında yer alan Novobrdo (Novoberda)’nın 1463’deki fethi sırasında devşirilen ve yeniçeri yapılan Konstantin Mihaillovic’in Türklerin dini ve yaşamları, Osmanlı devletinin sosyal ve askeri yapısı, ilk Osmanlı hükümdarlarından itibaren girişilen savaşlar, özellikle Fatih Sultan Mehmed’in İstanbul’un fethi dahil olmak üzere yaptığı seferlerle ilgili genelde görgü şahidi olarak verdiği bilgiler, esere hatırat özelliği yanında bir kronik değeri de katmakta ve eseri Osmanlı tarihinin kaynakları arasına sokmaktadır.

Hristiyan alemine yönelik, “düşmanını tanı” anlamında ve Türklerin nasıl yenilebileceğine dair verilen bilgiler ve bu amaçla Hristiyan hükümdarla yapılan tavsiye ve çağrılar, eserin diğer önemli bir özelliğini oluşturmaktadır.

XV. yüzyıl sonundan itibaren Lehçe ve Çekçe olarak yazmalar halinde çoğaltılan ve pek çok defalar basılan eser, yakın zamanlarda Sırpça, İngilizce ve Almanca olarak da yayımlanmış ve daha geniş bir okuyucu kitlesinin istifadesine sunulmuştur.