Moslem Rezaeiamaleh. Kaşkayı Türkçesi ağızları. Doktora tezi (2023)

Moslem Rezaeiamaleh. Kaşkayı Türkçesi ağızları (giriş-inceleme-metin-sözlük). Doktora tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2023, XXVII+583 s.

Özet

Bu araştırmanın konusu Kaşkayı Türkçesinin ağızlarıdır. Kaşkayı Türkçesi, Türk dilleri Oğuz grubunun tasnifinde Güney Oğuzca içerisinde yer alıp İran’ın orta ve güneyinde yaşayan Kaşkayı Türklerinin dilidir ve kendine özgü coğrafya alanı ve dil özellikleri bulunmaktadır. Kaşkayı Türkçesi birçok farklı ağız veya ağızlar grubundan oluşmuştur ve eskiden bazı araştırmacıların düşündüğü veya sandığı gibi tek bir ağız veya diyalekt değildir. Çalışmamızın temeli Kaşkayı boylarının ağızlarından derlenen malzemeye dayanmaktadır. Araştırmamızda, Kaşkayı Türkçesi içerisinde birbirlerinden farklı özellikler gösteren Amele, Şeşbeyli, Dereşorlu, Keşkollu, Farsımadan, Gellezen, Nemedi, İğdir, Karakanlı, Musullu ve Bulverdi ağızları tespit edilmiştir. Kaşkayı Türklerinin geç dönemlerde ve 20. yüzyılda yerleşik hayata geçmeleri nedeniyle, Kaşkayı Türkçesindeki ağız farklılıkları coğrafya temeline değil boy temeline dayanmaktadır. Şiraz, Firuzabad, Kil (Qir), Feraşbend, Hunc, Kazıran, Geçsaran, Mervdeşt, Abade, İklid, Erdekan, Orcan (Burucen), Şehriza (Kumşa), Sümürüm ve İsfahan gibi farklı Kaşkayı boylarının yaşadığı bölgeler ve şehirlerde farklı Kaşkayı ağızları bulunmaktadır. Çalışmamız temelde beş bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, Kaşkayı Türklerinin tarihi, kökeni, boyları ve sosyal yapısı, coğrafyası, nüfusu, ayrıca dil ve edebiyatı hakkında bilgiler verilmiştir. İnceleme bölümünde, derlenen dil malzemesi esasında Kaşkayı Türkçesinin ses bilgisi ve biçim bilgisi ortaya konulmuştur. Metin bölümünde, derlenen ses kayıtları esasında, çeviri yazı alfabesiyle yazılmış metinler yer almaktadır. Bu bölüm 53 parça metinden oluşmaktadır. Derlenen metinlerin konuları Kaşkayı Türklerinde bulunan masallar, hikâyeler, destanlar, atalar sözü, türkü, mani, ninni ve kişisel anlatılar ve hatıralardır. Ayrıca metinlerde Kaşkayı Türklerinde olan sözlü tarih, göçebelik, hayvancılık, avcılık, doğa, geleneksel tıp, halk inançları, halk oyunları, evlenme, düğün ve gelenek göreneklerle ilgili birçok konu bulunmaktadır. Sonuç bölümünde Kaşkayı Türkçesinin tarihî gelişimi hakkında değerlendirmede bulunup Kaşkayı ağızlarının tasnifi yapılmıştır. Bu bölümde Kaşkayı Türkçesinin spesifik yönleri ve karakteristik özelliklerine kısaca değinilmiştir. Son olarak sözlük bölümünde metnin daha iyi anlaşılabilmesi için, daha çok özgün anlamlar içeren, farklı kullanışa sahip olan veya ses bilgisel açıdan tanınamayacak biçimde olan kelimeler ve kelime gruplarına yer verilmiştir.

Abstract

The subject of this research is the dialects of Qashqai Turkish or Qashqai language. Qashqai Turkish is the language of Qashqai Turks, living in the center and south of Iran, located in South Oghuz in the classification of Turkic Oghuz group, and has its own geographical area and language features. Qashqai Turkish is made up of many different dialects or groups of dialects and is not a dialect as some researchers thought in the past. The basis of this study is based on the material compiled from the dialects of the Qashqai tribes. In this research, Amale, Sheshbayli / Shishbuluki, Dareshorlu / Dareshuri, Kashkollu / Kashkuli, Eymur / Farsimadan, Gallezan, Namadi, İgdir, Qaraqanlı, Musullu and Bulverdi dialects, which show different characteristics in Qashqai Turkish, have been identified. Due to the fact that the Qashqai Turks settled down in the late periods and the 20th century, the dialect differences in Qashqai Turkish are not based on geography, but on the basis of tribe or clan. There are different Qashqai dialects in the regions and cities where different Qashqai tribes live, such as Shiraz, Firuzabad, Kil (Qir), Farashband, Khunj, Kazeran, Gachsaran, Marvdasht, Abade, İqlid, Ardakan, Orjan (Burujen), Shahreza (Qomshe), Sümürüm and Isfahan. This study consists of five parts. In the introduction, information is given about the history, origin, clans and social structure, geography, population, language and literature of the Qashqai Turks. In the analysis section, the phonology and morphology of Qashqai Turkish were revealed on the basis of the compiled language material. In the text section, there are texts written in transliterated alphabet based on the collected audio recordings. This section consists of 53 parts of text. The subjects of the compiled texts are the tales, stories, epics, proverbs, folk songs, lullabies and personal narratives and memories found in Qashqai Turks. In addition, there are many subjects in the texts related to oral history, nomadism, animal husbandry, hunting, nature, traditional medicine, folk beliefs, folk dances, marriage, eddings and traditions among Qashqai Turks. In the conclusion part, the historical development of Qashqai Turkish has been evaluated and the Qashqai dialects have been classified. In this section, the specific aspects and characteristics of Qashqai Turkish are briefly mentioned. Finally, in the dictionary section, words and phrases that contain more original meanings, have different usages, or are phonologically unrecognizable are included in order to better understand the text.