Muhammet Ali Özkan. Fetvalar ve belgeler ışığında Osmanlıda Kızılbaşlık meselesi (16.-17. yüzyıllar). Yüksek lisans tezi (2018)

Muhammet Ali Özkan. Fetvalar ve belgeler ışığında Osmanlıda Kızılbaşlık meselesi (16.-17. yüzyıllar). Yüksek lisans tezi. Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018, X+191 s.

Özet

Bu çalışmada 16. yüzyılda Kuzeybatı İran’da ortaya çıkan ve Anadolu’daki taraftar kitlesini çok kısa bir sürede oldukça başarılı bir şekilde artırmayı başaran Şii-Safevi dini-politik hareketi ile Sünni-Osmanlı merkezi yönetimi arasındaki çatışmanın nedenleri arşiv belgeleri üzerinden tahlil edilmiştir. Çalışmamızda görüleceği üzere Osmanlı belgelerinde hem Safeviler hem de Anadolu’daki Türkmen zümreler Kızılbaş olarak adlandırılmıştır. Konu ile ilgili ülkemizde ve dünyanın farklı yerlerinde birçok çalışma yapılmış, çok sayıda eser ortaya konulmuştur. Ancak bu çalışmaların istisnaları olmakla beraber geneli, ideolojik olarak ve birazda günümüz değer ve yargılarıyla Kızılbaşlığın ezilen halkın, Sünniliğin ise ezen ve sömüren yöneticilerin din anlayışı olduğu tezini savunmaktadır. Ortaya konan çalışmaların birçoğunda Osmanlıların dini alandaki hassasiyeti ve meseleye bakışı onların gözünden irdelenmemiş konu siyasi, ekonomik ve sosyal açılardan tahlil edilmekle yetinilmiştir. Ancak bu çalışmada Kızılbaşlık meselesine herşeyden önce Osmanlı gözüyle bakılmaya çalışılmıştır. Yine bu çalışmada Osmanlının Ehl-i Sünnete muhalif olan görüşlere karşı neden bu kadar tavizsiz olduğu ve bu tepkisinin altında yatan nedenlerin neler olduğu sorgulanmıştır. 16. yüzyılın hemen başlarında patlak veren Kızılbaşlık hadisesi karşısında üretilen fetva, risale vb. kaynak eserlerde niçin bu kadar sert tepkiler verildiği Osmanlı ilmi, zihni ve resmi ideolojisinin kökenleri üzerinden teker teker irdelenerek sorgulanmış hadisenin nedenleri bir bütün olarak resmedilmeye çalışılmıştır.

Abstract

In this study, archival documents were analysed to determine the reasons for the conflict which arose between Shi’ite-Safavid religious-politic movement, that emerged in Northwest Iran in the 16th century and increased its supporters in Anatolia within a short period of time, and the sunni-Ottoman centralized administration. Both Safavids and Turkmen groups in Anatolia were called Qizilbash in the Ottoman documents. Many studies were performed and many works were produced on this topic in our country and around the world. However, while there are exceptions, the majority of these studies ideologically and with today’s values and judgements support that Qizilbash refers to the oppressed citizen’s concept of religion while Sunnism is the concept of religion of oppressors and rulers. In most of the studies, the sensitivity and perspective of Ottomans on religion are not examined, and are only limited to political, economic, and social analysis. However, the purpose of this study is to approach the issue of Qizilbash from an Ottoman perspective. Additionally, this study seeks to understand why Ottomans were so uncompromising to opponent views against Sunnis and the reasons underlying this reaction. The reasons for such strong responses in sources produced such as fatwas, tracts, for the issue of Qizilbash that emerged in the beginning of 16th century were examined using the perspective of Ottoman science, mind and official ideological roots.