| Tez Künye | Durumu | ||
| 1824-1908 tarihli İran ahkâm defteri: Tüccarlar, şehbenderler ve ziyaretçiler / Iran ahkâm defteri (İranian judgment book) dated 1824 1908: Merchants, consoles and visitors Yazar:İBRAHİM KÜRELİ Danışman: PROF. DR. MEHMET ALİ BEYHAN Yer Bilgisi: İstanbul Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Tarih Ana Bilim Dalı / Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı Konu:Ekonomi = Economics ; Tarih = History Dizin: | Onaylandı Doktora Türkçe 2021 891 s. | ||
| Bu tez, İran Ahkâm Defteri’nde bahsi geçen İranlı tüccarların Osmanlı şehir ve kasabalarındaki ticari faaliyetleriyle gelişen hukûkî ve sosyolojik hareketliliği ele almaktadır. Söz konusu Ahkâm Defteri, Osmanlı Arşivi’nde bulunmakta olup 759 hükümden ibarettir. İranlı tüccarların faaliyetlerini düzenlemek üzere Osmanlı şehir ve kasabalarına tayin olunan şehbender, şehbender vekili, maslahatgüzar, kârperdaz ve diğer görevlilerin ekonomik ve sosyal faaliyetleri de bu tezin inceleme konuları arasında yer almıştır. Osmanlı ve İran devletlerini içine alan coğrafya, tarihin en eski ticaret güzergâhları olarak bilinen İpek ve Baharat Yolları’nın kesiştiği noktada bulunması itibarıyla bu tarihi sürece ilişkin yapılan bilimsel araştırmalar üzerinden konuya giriş yapıldı ve ana hatlarıyla bu coğrafyadaki ekonomik ve sosyal hareketlilik incelendi. XIX. yy.’ın ilk çeyreği nihayetine kadar olan Osmanlı ve İran devletleri arasındaki ticari münasebetlere de yapılan bilimsel çalışmalar üzerinden kısaca değinildi. Bölgeye hâkim konumdaki İngiltere, Rusya ve Fransa devletlerinin birbirleriyle olan kıyasıya rekabetleri ve özellikle Rusya’nın kışkırtmaları neticesinde üç buçuk sene (1820-1823) sürecek şiddetli bir harbe tutuşan Osmanlı ve İran devletleri ciddi kayıplar verdiler. Savaş dolayısıyla tamamen sıfırlanan bölge ticareti, tüccar sınıfının ciddi baskıları neticesinde Osmanlı ve İran devletleri ticari bir muahede yapmak zorunda kaldılar. Yapılan antlaşma neticesinde ticari geliş-gidişler yeniden başladı ve tüccar sınıfının bu teşebbüsü başarıyla sonuçlandı. Kıtlık ve yoklukla mücadele eden bölge halkı ve büyük kayıplar veren tüccar sınıfı nihayet rahat bir nefes alabildi. iii Ahkâm Defteri, Osmanlı ve İran Devletleri arasında yapılan ticaret muâhedesi sonucunda gelişen ticari ve siyasi hareketliliğin kayıt defteridir. Gönderilen hükümler İranlı tüccarlara iyi davranılmasını emretmekte ve bunun neticesinde ekonomik bir rahatlama hedeflenmektedir. İki tarafta da bu konudaki isteklilik dikkati çekmektedir. Ticari kazanç uğruna yollardaki eşkıyaca öldürülen ve malları yağmalanan tüccarlarla onların pazarladıkları mallar, bu tezde tek tek ele alındı. Bir kıyaslama yapabilmek için iki ülke arasındaki en büyük gümrük kapısı olan Erzurum Gümrüğü’ne getirilen ticari ürünlere de bu tezde yer verildi. İran Devleti’nin ticari elçileri konumundaki şehbender, şehbender vekili gibi görevlilerin tayin ve azil işlemleri defterde ticaretten daha çok yer işgal etmekte; hac ve diğer maksatlarla Hicaz bölgesine gidecek ya da İran’a dönüş yapacak olan yüksek seviyeli İranlı misafirlere iyi davranılması, kendilerine yardımcı olunması hususunda yol güzergâhındaki yerel idarecilere yazılan yol emirleri de Ahkâm defterinde belli bir yekûn tutmaktadır. ANAHTAR KELİMELER: Acem şalı, Hint şalı, Tömbeki, Kiraz çubuğu, İranlı şehbenderlik görevlileri, İranlı hacılar, Atebât yolcuları | |||
| This thesis studies the Iran Ahkâm Defteri which can be found in Ottoman Archives; Iran Ahkâm Defteri includes 759 provisions and the thesis discusses the activities of Iranian merchants in Ottoman cities and towns as well as the developing sociological and juridicial actions. Şehbender, Şehbender vekili, maslahatgüzar, karperdaz and the other officials who were appointed to Ottoman cities and towns in order to regulate the business of Iranian merchants are also a part of this thesis with their commercial and social activities. Both The Ottoman Empire and Iran are located in one of the oldest trade routes of the World. Since they stand upon a route where Silk Road and Spice Trade intersect, the historical process was also discussed with the help of scientific studies. Additionally, the social and economic actions were explained briefly. The studies on Ottoman-Iran trade relations until the first quarter of the nineteenth century are also mentioned in this thesis. The dominant forces in the region were England, Russia and France. As a result of their ruthless competition and provoking Russia, a war which lasted three and a half years(1820-1823) broke out. At the end of this violent war both the Ottoman Empire and Iran suffered from serious loss. Consequently, regional trade stopped completely and because of the pressuring mercantile class two states had to sign a treaty. Thanks to this treaty the trading activity started again, thus the mercantile class reached their goal. The local community who had to deal with famine and poverty. In addition, the mercantile class of both sides who suffered from great loss could finally breathe again. Ahkâm Defteri is a register book which keeps record of the provisions about commercial and political activities between the Ottoman Empire and Iran which v started with the trade agreement. The provisions command fair treatment towards Iranian merchants and aim an economic relief as a consequence. It is intriguing to see that both states were willing to follow the agreement. The merchants who were killed by the bandits for the sake of commercial gain and their merchandise are meticulously studied in this thesis. The biggest customs gate between two states which is known as Erzurum Gümrüğü and the merchandise which passes through this gate are also included in the thesis. There is more information about the officials who act as Iranian ambassadors, such as şehbender and şehbender vekili, and their appointment/removal processes than the information about trading activities. The provisions about the fair treatment towards the high ranked Iranian guests who are on their way to Hejaz (Hicaz) for the Hajj or other purposes are addressed to the state oficials along the way. These provisions are also presented in Ahkâm Defteri. KEY WORDS: Persian Shawl, Indian Shawl, Tumbak, Persian Cherry Wood (Persian Cherry Walking Sticks), Iranian Şehbender oficials, Iranian pilgrims, Atebât pilgrims. | |||