| Tez Künye | Durumu | ||
| Buhara Özbek Hanlığı vakayinamesi “Muhitü’t-Tevarih” [Vr. 430a-489a] adlı eserin transkripsiyon ve değerlendirilmesi / Transcription and evaluation of the Bukhara Uzbek Khanate chronicle “Muhitü’t-Tevarih” [Vr. 430a-489a] Yazar:İSMAİL HULUSİ ŞENYIL Danışman: DOÇ. DR. SELİM SERKAN ÜKTEN Yer Bilgisi: Aksaray Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Tarih Ana Bilim Dalı Konu:Tarih = History Dizin: | Onaylandı Yüksek Lisans Türkçe 2022 241 s. | ||
| Türkistan coğrafyası jeopolitik ve stratejik konumundan dolayı geçmişten günümüze Türk devletlerinin hem eski yurdu, hem de günümüz Türk dünyası için önemli yaşam alanlarından birisi olmuştur. Bu coğrafyada kurulan devletlerin büyük çoğunluğu dünya tarihine yön vermiş olsa da XVII. yüzyıla gelindiğinde Türk devletleri eski güçlerini kaybetmeye başlamıştır. Bu devletlerden birisi de Buhara Özbek Hanlığı olmuştur. Buhara Özbek Hanlığı’nın teşekkül ettiği 1500’lü yıllarda en yüksek refah seviyesi Şibanîler döneminde yaşanmıştır. Astrahan Hanlığı’nın Ruslar tarafından işgal edilmesi sonucu Maveraünnehir bölgesine gelen Astrahanlı Özbekler Şibanîler tarafından kabul görmüşlerdir. Bu kabul edilmenin yegane sebebi Çingiz soyundan gelmeleridir. Şibanîlerden sonra Buhara tahtını ele geçiren hanedanlık Astrahan’dan göç eden Özbeklerin kurduğu Astrahanlılar olmuştur. Ancak bu dönem Buhara Özbek Hanlığı için duraklama sürecinin başlandığı dönemdir. Safevîler ve Hive Hanlığı ile yapılan savaşlardan alınan yenilgiler ve tahtı ele geçirmek isteyen hanedan üyeleri arasındaki mücadeleler devleti böyle bir duruma sürüklemiştir. Özellikle Subhan Kulu Han döneminde Hive Hanlığı ile yapılan mücadele sonucu devletin ne derece yıprandığını dönemin vakayinamesi “Muhitü’t-Tevarih” adlı eser o zamanı anlamak için tarihi bir harita görevi görmektedir. Eser, Subhan Kulu Han’ın çetin mücadeleleri ve bunun yanında devletin iç meselelerindeki kaosu birinci ağızdan bizlere aktarmaktadır. Muhitü’t-Tevarih’in müellifi Muhammed Emin İbn Mîrza Muhammed Zaman Buharî, Hz. Muhammed’in nurunun yaratılışından başlayarak Hz. Adem gibi pek çok peygamberin hayatı, dört halife dönemi, Emeviler, Abbasiler, Samaniler, Gazneliler, Çingizliler, Emir Timur devletinden bahsetmiş ve Buhara Özbek Hanlığı’nı Subhan Kulu Han dönemi ile bitirerek bir dünya tarihi vücuda getirmiştir. Bu eser siyasi olayların yanı sıra dönemin önemli şeyhleri, ünlü hocaları, nüvisleri, ressamları, nakkerecileri, nakkaşları, müzeyyenleri gibi çeşitli sanatçılar hakkında bilgiler barındırmaktadır. Çalışmamızın merkezine vakayinamenin Taşkent’te bulunan Çağatay Türkçesi ile yazılmış olan No. 836 numaralı nüshasını alarak Türkiye Türkçesine kazandırılması hedeflenmiştir. Taşkent nüshasından farklı olarak Paris ve St. Petersburg nüshaları ile karşılaştırılma yapılarak dönemin savaşları, iç karışıklıklar, isyanlar ve elçilik ilişkileri gibi konular araştırılmış, eserin detaylı değerlendirmesi ortaya konulmaya çalışılmıştır. | |||
| Due to its geopolitical and strategic location, the geography of Turkestan has been one of the most important living spaces for both the former homeland of the Turkish states and today’s Turkish world. Although the majority of the states established in this geography have shaped the world history, by the turn of the XVII. century, the Turkish states began to lose their former power. One of these states was the Bukhara Uzbek Khanate. In the 1500s, when the Bukhara Uzbek Khanate was formed, the highest level of prosperity was experienced during the Shibanid period. The Uzbeks from Astrakhan, who came to the Transoxiana region as a result of the occupation of the Astrakhan Khanate by the Russians, were accepted by Shibanids. The only reason for this acceptance is that they are descended from Chingis. The dynasty that seized the throne of Bukhara after the Shibanids became the Astrakhanids, founded by the Uzbeks who migrated from Astrakhan. However, this period is the period when the stagnation process started for the Bukhara Uzbek Khanate. The defeats in the wars with the Safavids and the Khiva Khanate and the struggles between the members of the dynasty who wanted to seize the throne dragged the state into such a situation. Especially in the period of Subhan Kulu Khan, the chronicle of the period “Muhitü’t-Tevarih” serves as a historical map to understand how much the state was worn out as a result of the struggle with the Khiva Khanate. The work tells us firsthand about Subhan Kulu Han’s tough discussions as well as the chaos in their inner packaging. The author of Muhitü’t-Tevarih, Muhammed Emin İbn Mirza Muhammed Zaman Buhari, Beginning with the creation of the light of Hz. Muhammad, The lives of many prophets like Hz. Adam, the period of the four caliphs, the Umayyads, the Abbasids, the Samanis, the Ghaznavids, the Chingizians, the Emir Timur state were mentioned, and by ending the Bukhara Uzbek Khanate with the Subhan Kulu Khan period, a world history was formed. In addition to political events, this work contains information about various artists such as important sheikhs, famous teachers, historians, painters, miniaturists, muralists, museums. At the center of our study, the chronicle No. 836 which was written in Cagatay Turkish is present and getting the copy numbered and bringing it to Turkey Turkish is aimed. Unlike the Tashkent copy, Paris and St. By making comparisons with the St. Petersburg copies, subjects such as the wars of the period, internal turmoil, rebellions and embassy relations were investigated, and a detailed evaluation of the work was attempted to be revealed. | |||