| Tez Künye | Durumu | ||
| Fethali Kaçar Lügati’nin tematik ve etimolojik söz varlığı / Thematic and etymological vocabulary of Fethali Kacar Dictionary Yazar:ERKAN KIZILARSLAN Danışman: PROF. DR. FUNDA TOPRAK Yer Bilgisi: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Konu:Dilbilim = Linguistics ; Türk Dili ve Edebiyatı = Turkish Language and Literature Dizin:Dil bilgisi = Grammar ; Dil bilim = Linguistics ; Kaçar, Fethali = Kaçar, Fethali ; Köken bilim = Etymology ; Söz varlığı = Vocabulary ; Sözlük = Dictionary ; Sözlükbilim = Lexicology ; Tematik inceleme = Thematic analysis ; Çağatayca = Chagatay language | Onaylandı Yüksek Lisans Türkçe 2022 334 s. | ||
| Adı, Cengiz Han’ın oğlu Çağatay’dan gelen Çağatay Türkçesi, 14. yüzyıl ile 19. yüzyıl sonları arasındaki Türkçenin Doğu koludur. Birçok şair ve yazar, eserlerini bu Türkçe ile kaleme almıştır. Nitekim Çağatay Türkçesinin dil ve edebiyat öncüsü de bu dönem yazar ve şairi Ali Şir Nevayi’dir. Hem döneminde hem de kendisinden sonraki dönemlerde yetişen yazar ve şairleri derinden etkileyen Neyavi’yi anlamak için de çeşitli lügatler dahi yazılmıştır. Üzerine çalışması yapılan Fethali Kaçar Lügati, bu sözlüklerden birisidir. Çalışma, Çağatay Türkçesi sözlüklerinden Fethali Kaçar’ın Çağatay Türkçesi Sözlüğü adlı çalışmanın tematik ve etimolojik olarak incelenmesinden ibarettir. Sözlük belli bir düzene göre ele alınmıştır. Genel olarak üç aşama olarak nitelendirilebilecek aşamaların ilkinde Çağatay Türkçesi ve bu dönem sözlükleri ile bilgi verilmiştir. İkinci aşamada sözlüğün tematik tasnifi yapılmıştır. Bu bölümde sözlük adlar, niteleme bildiren kavramlar, görevli ögeler, ünlem ve yansımalar ve fiillere sınıflandırılmıştır. Ardından bu başlıklar da gerekli görülen alt başlıklara ayrılmış ve tematik tasnif tamamlanmıştır. Adlar kendi içerisinde 23 alt başlığa (1. İnsan ve toplum ile ilgili adlar, 2. Avcılık, askerlik, savaş ve kargaşa ile ilgili adlar, 3. Bitkiler ile ilgili adlar, 4. Hayvanlar ile ilgili adlar, 5. Mevki, makam ve meslekler ile ilgili adlar, 6. Barınma ve konaklama ile ilgili adlar, 7. Araç-gereç ve eşya adları ile ilgili adlar, 8. Yiyecek-içecek ile ilgili adlar, 9. Renk ile ilgili adlar, 10. Zaman-süre ile ilgili adlar, 11. Coğrafi adlar, 12. Özel adlar, 13. Gök bilimi ile ilgili adlar, 14. Yer-yön adları, 15. Ölçü-miktar bildiren adlar, 16. Sayı adları, 17. Beden ve uzuv ile ilgili adlar, 18. Din, metafizik ve kader ile ilgili adlar, 19. Sanat, edebiyat ve müzik ile ilgili adlar, 20. Hastalık, sağlık ve dinlenme ile ilgili adlar, 21. Ekonomi, ticaret ve mülk ile ilgili adlar, 22. İdare ve yönetim ile ilgili adlar ve 23. Maden, mineral, element ve değerli taşlar) ayrılmıştır. Sınıflandırmanın ikinci bölümü nitelik bildiren kavramlardır. Bu alan da iki alt başlığa (hissiyat-duygu, düşünce ve algı bildiren nitelemeler ve hal-durum, şekil-biçim ve hareket bildiren nitelemeler) ayrılmıştır. Ardından diğer bir başlıkta görevli ögeler incelenmiş, ünlemler ve yansımalar da başka bir bölümde ele alınmıştır. Son olarak ise fiiller üç ana başlıkta (basit fiiller, türemiş fiiller ve birleşik fiiller) ele alınmıştır. Ardından bulunan tüm sözcükler etimolojik olarak incelenmiştir. Tasnifte tematik tasnife uygun görülen 7343 sözcük tespit edilmiştir. Bunlardan 4038’i adlar, 1251’i nitelik bildiren kavramlar, 128’i görevli ögeler, 51’i ünlemler ve yansıma sözcükler, 1809’u fiillerdir. Diğer yandan tematik tasnife alınmamış 66 sözcük bulunmaktadır. Bu çalışmada, İran coğrafyasında yazılmış en büyük Çağatay Türkçesi sözlüğü olan Fethali Kaçar’ın sözlüğünü tema ve köken olarak ortaya koymayı amaçlanmıştır. Anahtar Sözcükler: Çağatay Türkçesi, Sözlük, Söz Varlığı, Sınıflandırma, Etimoloji | |||
| Chagatai Turkish, named after Genghis Khan’s son Chagatay, is the Eastern branch of Turkish between the 14th century and the end of the 19th century. Many poets and writers wrote their works in this Turkish language. As a matter of fact, the language and literature pioneer of Chagatai Turkish was the writer and poet of this period, Ali Şir Nevayi. Various dictionaries have also been written to understand Neyavi, who deeply influenced both the period and the writers and poets who grew up in the following periods. Fethali Kaçar Dictionary, which has been studied on, is one of these dictionaries. The study consists of the thematic and etymological examination of the Chagatai Turkish Dictionary of Fethali Kaçar, one of the Chagatai Turkish dictionaries. The dictionary is handled in a certain order. In the first of the stages, which can be described as three stages in general, information is given with Chagatai Turkish and dictionaries of this period. In the second stage, the thematic classification of the dictionary was made. In this section, the dictionary is classified into nouns, descriptive concepts, function elements, exclamation and reflections, and verbs. Then, these titles were divided into necessary sub-titles and thematic classification was completed. The names are divided into 23 sub-titles (1. Names related to human and society, 2. Names related to hunting, military service, war and turmoil, 3. Names related to plants, 4. Names related to animals, 5. Position, office and professions. 6. Names related to accommodation and accommodation, 7. Names related to equipment and goods, 8. Names related to food and beverage, 9. Names related to color, 10. Names related to time-duration, 11. Geographical names, 12. Proper names, 13. Names related to astronomy, 14. Names of place-direction, 15. Names denoting measure-quantity, 16. Names of numbers, 17. Names related to body and limb, 18. Religion, metaphysical and fate-related names, 19. Art, literature and music-related names, 20. Disease, health and leisure-related names, 21. Economy, trade and property-related names, 22. Administration and administration-related names, and 23. Mineral, mineral, element and precious stones). The second part of the classification is the terms denoting attributes. This area is also divided into two sub-titles (qualifications expressing feeling-emotion, thought and perception, and qualifications declaring state-state, shape-form and movement). Then, the elements in another heading were examined, and exclamations and reflections were discussed in another section. Finally, verbs are discussed under three main headings (simple verbs, derived verbs and compound verbs). All the words found afterwards were analyzed etymologically. In the classification, 7343 words that were found suitable for thematic classification were determined. Of these, 4038 are nouns, 1251 are terms denoting qualifications, 128 are functional items, 51 are exclamations and reflection words, and 1809 are verbs. On the other hand, there are 66 words that are not thematically classified. In this study, it is aimed to reveal the dictionary of Fethali Kaçar, which is the largest Chagatai Turkish dictionary written in the Iranian geography, as a theme and origin. Keywords: Chagatai Turkish, Dictionary, Vocabulary, Classification, Etymology | |||