| Tez Künye | Durumu | ||
| Urfa türkülerinin dil ve anlatım özellikleri / Language and expression characteristics of Urfa ballads Yazar:MEHMET AVNİ ÖZBEK Danışman: PROF. DR. MUSTAFA ÖZKAN Yer Bilgisi: İstanbul Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı / Yeni Türk Dili Bilim Dalı Konu:Türk Dili ve Edebiyatı = Turkish Language and Literature Dizin:Anlatım = Expression ; Ağızlar = Dialects ; Dil özellikleri = Language features ; Halk müziği = Folk music ; Irak-Kerkük = Iraq-Kirkut ; Irak-Musul-Telafer = Iraq-Mosul-Telafer ; Türk halk müziği = Turkish folk music ; Türküler = Folk songs ; Şanlıurfa = Şanlıurfa | Onaylandı Doktora Türkçe 2010 356 s. | ||
| Bu çalışmada, Türk halk müziğinde özel bir yeri olan Urfa türkülerinde tespit edeceğimiz dil ve anlatım özelliklerinin, Irak Türkmen coğrafyasında bulunan Kerkük ve Telafer ağızlarıyla olan münasebetini ortaya koymayı amaçladık. Önce yörenin müziğine hakim kaynak kişilerden bilimsel derleme kurallarına uygun olarak türküler derlendi. Türküler, yörenin ses özelliklerini yansıtan bir çeviriyazı ile metin haline getirildi.Yörenin mahalli sanatçılarının, türküleri plaklara okurken yerel ağızdan hangi bakımdan ayrıldıklarını tespit etmek amacıyla, Urfa türkülerine ait plaklar da dinlenerek yazıya geçirildi.Metinlerde geçen her kelime fişlendi, fonetik ve morfolojik özellikleri bakımından incelendi ve bunlardan bir dizin-sözlük oluşturuldu. Türküler, biçim ve üslup yönünden incelenerek anlatım özellikleri tespit edildi. Kerkük ve Tellâfer ağızları üzerine daha önce yapılmış incelemelerden yararlanarak Urfa, Kerkük ve Tallâfer ağızları ses ve biçim bilgisi bakımından karşılaştırıldı. Bu üç ağızdaki ortak dil özellikler tespit edildi.Her üç ağızda da Türkiye Türkçesi yazı dilindeki seslerin dışında ortak seslerin bulunduğu; genelde ünlü uyumunun (vowel harmony) var olduğu; ünlü değişmeleri (vocalic alternation), orta hece ünlüsünün değişmesi, orta hece ünlüsünün düşmesi (haplology), ünsüz değişmeleri (consonant mutation), ünsüz benzeşmeleri, ünsüz türemesi, ünsüz ikizleşmesi (geminate), ünsüzlerin yer değiştirmesi gibi ses olaylarının görüldüğü; morfolojik bakımından iyelik eklerinin, şahıs eklerinin, öğrenilen geçmiş zaman, ve geniş zaman eklerinin aynı olduğu ve daha birçok ortak özelliğin bulunduğu tespit edildi.Sonuç olarak, elde bulunan malzemeye dayanarak vermeye çalıştığımız bazı ses ve şekil bilgilerinin ortaklığı göstermektedir ki: Urfa, Kerkük, Tellâfer yöresi ağızlarında hakim olan dil, Oğuzcanın Azeri Türkçesi özelliğini taşımaktadır. Urfa, Kerkük, Tellâfer ağızları Azeri Türkçesi sahasında bulunmakta ve bu dilin güneybatı kolunu oluşturmaktadır.Urfa türkülerinde anlamla anlatım bütünlüğü ustaca sağlanmıştır. Kendine özgü farklı bir üslûbu vardır. Onun bu farklı üslûbunun yaratılmasında, özgün duygu ve düşünceye; çevreye, tabiata ve medeni hayata ilişkin konulara yer verilmesinin yanı sıra, konuşma dilinin kısa cümle, devrik cümle, soru cümlesi, seslenme kelimeleri, deyimler gibi ögelerinden yararlanılmasının; uyak, ölçü, ses tekrarı gibi ahenk unsurlarının ustaca kullanılmış olmasının önemli rolü vardır.Ayrıca içten, sade, alçakgönüllü bir dil kullanımı, türküleri yalnız yaşatmakla kalmamış, aynı zamanda onların etki alanını genişletmiştir. Kısacası Urfa türkülerinin değişik çevrelerce tutulup sevilmesinde bu anlatım ustalıklarının payı büyüktür. | |||
| In the course of this study, our aim was to bring into light both the language and expression characteristics of Urfa Ballads which have a special place in Turkish Folk Music, and also their relationships with the dialects of Kirkuk and Tellafer regions situated in the geography of Iraqi Turkmen. First of all, from those people who were a dominant authority on the music of these regions and supposed to be the reference points, we compiled ballads in accordance with the established rules of compilation. These ballads, through a translated script which reflected the voice characteristics of these regions, were turned into a text.In order to detect that the singers of these regions, while singing these ballads for gramophone records, were leaving the habitude of singing in the local dialect, these ballads were written by also listening to the gramophone records that comprised the ballads of Urfa Region.Each word that passed through the whole text, was card-indexed and examined in respect with its phonetical and morphologic characteristics, and accordingly an index vocabulary was set up. While studying the ballads in regard with their forms and tones, we revealed their expressional characteristics. By referring the studies which had been previously performed on the dialects of Kirkuk and Tellafer, we, in connection with the phonetics and morphology, made a comparison among the dialects of Urfa, Kirkuk and Tellafer. We found out the collective language characteristics of these three local dialects.This study served to indicate that at both three dialects, other than the phones that existed in the Turkish Literary Language, common phones had existed, and generally a vowel harmony had already existed together with the phonetic instances such as vocalic alternation, mutation of middle syllable vowel, haplology, consonant mutation, consonant assimilation, consonant derivation consonant germination and consonant permutation. We also brought into light that so many common characteristics had existed, and possessive and personal suffixes, from the standpoint of morphology, were also the same suffixes that had been used in the past and present tenses.Consequently, the commonality of phonetics and morphology for which we try to point out depending on the material available at hand, together with the language which is dominant on the dialect of Urfa, Kirkuk, Tellafer, has been bearing the Azerbaijani Turkish Characteristics of Oghuz Language. It is possible to consider the dialects of Urfa, Kirkuk, Tellafer, to be the south western branch of Azerbaijani Turkish in the same area.The integrity between meaning and expression, has been skillfully realized in the ballads of Urfa. These ballads have a different tone unique to them. In the creation of their different tones, the factors such as giving place to the issues of environment, nature and civil life, genuine feelings and thoughts, as well as benefiting from the elements such as to use short sentences, inverted sentences, question sentences, addressing words and idioms in the spoken language, and also the masterly use of consonance factors such as rhyme, measure and alliteration, have played a major role.Furthermore, to speak a simple language from the heart, has not only kept the ballads alive but also enlarged their spheres of influence. In short, the competence shown in the expression of Urfa Ballads, has a big share in winning the sympathy and affection of different circles. | |||