| Tez Künye | Durumu | ||
| Tarihi Kıpçak Türkçesinde tasarlama kiplerinin işlevleri / The functions of compose moods in Kıpchak Turkic Yazar:EMİNE GÜLER Danışman: PROF. DR. FUNDA TOPRAK Yer Bilgisi: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Konu:Türk Dili ve Edebiyatı = Turkish Language and Literature Dizin:Dil bilgisi = Grammar ; Dil bilim = Linguistics ; Kipler = Moods ; Kıpçakca = Kıpcaks language ; İşlevsel dil bilgisi = Functional grammar | Onaylandı Doktora Türkçe 2018 332 s. | ||
| Dilin çok yönlü bir olgu olması, onun sahip olduğu anlam üretme kabiliyetinin de çok yönlü olarak incelenmesini gerektirmiştir. Çeşitli etkenlerle sürekli bir değişme ve gelişme niteliği taşıyan anlamın biçim düzeyine indirgenemeyeceği düşüncesi çağdaş dilbilim yaklaşımlarının dile işlevsel (pragmatics) açıdan yaklaşmasını sağlamış, bu durum da dil araştırmalarına yeni bir soluk getirmiştir. İnsan bildirişiminde anlam oluşumunu etkileyen dil içi ve dil dışı pek çok unsur vardır. Bu nedenle anlamı yalnızca dil bilgisel birimlerle değerlendirip yorumlamak yeterli değildir. Dilin anlam üretme sürecinde işe koştuğu dil bilgisel yapıların sınırlı ancak ifade alanının sınırsız olması, biçimbirimlerin çok işlevli olarak kullanımını gerektirmiştir. Kip işaretleyicileri de asli görevleri ile bir-likte başka işlevler yüklenen yapısal birimlerdendir. Türkçede işlev özellikleri nedeniyle bildirme ve tasarlama olarak iki grupta ele alınan kip kavramı, anlamın biçimle işaretlendiği bir olgudur. Bildirme kipleri, eylemde zaman anlamı içeren biçimbirimlere sahipken tasarlama kipleri emir, şart, istek ve gereklilik anlam alanlarını işaretler. Kiplerin işaretledikleri anlam alanları kiplik olarak adlandırılır ve kiplik; kipi de içine alan geniş bir kavram alanını temsil eder. Kip ve kipliğin iç içe geçmiş bu özelliğinden ve biçimbirimlerin çok işlevli kullanımından dolayı tasarlama kipi işaretleyicileri asli işlevleri olan istek, şart, gereklilik, emir kiplik alanlarını işaretlemek dışında başka kiplik alanları da işaretleyebilmektedir. Bu tez araştırmasında Tarihî Kıpçak Türkçesi metinlerinde tasarlama kiplerinin kiplik işlevleri incelenmiştir. Kiplik işlevlerin tespiti yapılırken metinlerde emir, şart, gereklilik kipi morfemlerinin içinde bulunduğu sözcelerin bağlamı esas alınmıştır. Çünkü her anlamsal birim, dahil olduğu bağlam içerisinde değer kazanır. İnsanların ruh durumlarının sayısınca kiplik alanın bulunduğu düşünülürse Tarihî Kıpçak Türkçesinde, incelenen eserlerde saptanan kiplik alanlardan çok daha fazlası mevcuttur. İncelenecek her yeni eser kiplik alan sayısını arttıracaktır. | |||
| The fact that the language is a sophisticated phenomenon requires the study of its competence of producing meaning in a sophisticated manner. With various influences, the opinion that the meaning, which is reputed to change and develop incessantly, cannot be degraded to the free form level has caused modern linguistics approaches to deal with the language in terms of a functional matter (pragmatics), which has, therefore, given a new impulse to language studies. There are many internal and extralinguistic elements of language which influence the creation of meaning in human communications. That’s why, it is not sufficient to evaluate and interprete the meaning merely via grammatical units. Grammatical patterns and parts of speech employed by the language itself in the process of producing meaning are limited but the range of expressions are nonlimited. Thus, this requires the multifunctional use of morphemes. Mood markers are also of structural units which undertake other functions together with their substantive duties. The concept of “mood” which is dealt with in two groups called “indicative and compose” for their functional characteristics in Turkish language is a fact in which the meaning is marked with the form. Indicative moods possess morphemes which include meanings of time in a verb. Whereas compose moods mark the ranges of imperative, conditional, subjunctive and necessity meanings. The meaning ranges which the moods depict are called “modals” and modals represent an extensive range of concepts which involve the mood, as well. Due to the interwoven feature of the mood and the modal and the multifunctional use of morphemes, not only do compose mood markers indicate the ranges of imperative, compose, conditional and necessity moods as their substantive functions, but they can also indicate other mood ranges. In this thesis research, the modal functions of compose moods have been studied in the Historical Kipchak. While the modal functions are being detected, the context of utterances in which the morphemes of imperative, conditional and necessity moods take place has been mainly taken into account. Because every semantic unit is valued in the context that it is bound to. When it is thought that the range of modals are as many as that of human moods, it can be said that more of them are available in Historical Kipchak than the ranges of modals detected in the works studied. Every new work to be studied will increase the ranges of modals in number. | |||