Alper Alp. Azerbaycan`ın Sovyetleştirilmesi. Master tezi (2004)

Alper Alp. Azerbaycan`ın Sovyetleştirilmesi. Master tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004, II+123 s.

Özet

1905 Devrimiyle Rusya’nın her tarafında olduğu gibi Azerbaycan’da da örgütlü siyasi faaliyetler başladı. Burada RSDİP, KADET, SD gibi Rusya çapında çalışan partilerin dışında bölgesel meselelere ağırlık veren Difai, Himmet, Müsavat gibi partiler kuruldu.

Bu bölgesel partilerin ve siyasi çalışmaların temsil ettiği yerel hedefler ve tutumlar 1917 Şubat ihtilali ile önem kazandı. Rusya’da Çarlık Rejiminin sona erip yerine geçici hükümetin kurulmasından sonra Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan’ın dahil olduğu Transkafkasya bölgesinde geçici yönetimin idare organı olarak Transkafkasya Özel Komitesi kuruldu. Ancak Ekim devrimiyle Rusya’da iktidara Bolşevikler gelince bölgedeki yerel siyasi partilerin öncülüğünde Transkafkasya komiserliği kuruldu.

Rusya’nın idare şeklini belirleyecek olan kurucu meclisin Ocak 1918’de Bolşevikler tarafından dağıtılmasından sonra Transkafkasya ile Rusya arasındaki ipler koptu. Bundan sonra kurucu meclis için yapılan seçimlerde bölgeden seçilen temsilcilerden oluşan bir meclis oluşturularak Transkafkasya’da federasyonu ilan edildi.

Bölgenin kaderini bundan sonra büyük devletlerin aldığı tavırlar belirlemiştir. Osmanlı Devleti Transkafkasya federasyonu ilan edildikten sonra bu devletle diplomatik ilişkiler kurarak barış anlaşması yapmak üzere harekete geçti. Osmanlı Devleti’nin amacı 1914 yılındaki sınırlan’na kavuşmaktı. Fakat Osmanlı Devleti’nin bu yönde sunduğu barış şartları, Transkafkasya Federasyonunun Gürcü, Azeri ve Ermeni temsilcileri arasında büyük anlaşmazlıklara sebep olmuş ve neticede Bölgede 1918 başlarında Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan devletleri ortaya çıkmıştır.

Azerbaycan Cumhuriyeti kurucu meclis seçimlerinde bölgede en fazla oyu alan Müsavat Partisi’nin oluşturduğu hükümetle bağımsız bir devlet olarak dış münasebetlere girişmiştir. Azerbaycan’ı Mondros mütarekesine kadar Osmanlı Devleti, Çarlık Rusyasınm hakim olduğu sahadaki hükümetleri tanımayan Bolşevik istilasına karşı Azerbaycan’ı himaye etmiştir. Bundan sonra bölgeye gelen İngilizler ise iç muhalefet nedeniyle 1919 yılı ortalarında bölgeyi terk etmek durumunda kalmıştır.

Bu sırada Bolşevikler ise Rusya’da duruma iyice hakim olmaya başlamış ve Azerbaycan önünde bir Engel olan Denikin’i de bertaraf ederek. Azerbaycan’a yönelme fırsatını ele geçirmişlerdir. Nitekim Kızıl ordu Azerbaycan’a yöneldikten sonra, Azerbaycan Komünist Partisinin ültimatomunu kabul emek zorunda kalan Azerbaycan Milli Hükümeti iktidarı komünistlere bıraktı.

Azerbaycan’ın siyasi olarak sovyetleştirilmesi 30 Aralık 1922 tarihinde TSSFC’ni meydana getiren cumhuriyetlerden biri olarak SSCB’ye katılmasıyla sona erdi.

Sovyet yönetimi bundan sonra komünizm ideallerinin yaygınlaşması ve benimsenmesi için kültür politikasına ağırlık verdi, sosyal hayatın bütün alanlarında komünizm idealleriyle çelişen her şeye cephe alınarak yok edilmeye çalışıldı. Alfabe değişiklikleri, edebi çevrelerin baskı altında tutulması, İslam dinine karşı başlatılan kampanyalar ve eğitim şahsında yapılan bazı düzenlemeler hep bu amaca yönelikti.

Abstract

Organized political operations also began in Azerbaijan as in all around Russia with the 1905 Revolution. Apart from the parties RSDWP, Kadet, SR which worked in Russia, the Parties like Difai, Himmet, Müsavat which focused on regional matters were founded in Azerbaijan.

Those national aims and attitudes which the regional parties and political operations represented, gained importance with the 1917 February Revolution in Russia, after Czardom Regime ended and temporary goverment was founded, in Transcaucasia which consisted of Azerbaijan, Georgia and Armenia, Transcaucasia Special Committee was founden as a governing organ or temporary management. However, with October Revolution when Bolsheviks came into power, The Transcaucasian Comissariat with the advence courier of the national political parties in the region was founded.

After The Constituent Assembly which wolud determine the manegement style of Russia was dissolved by Bolsheviks in January 1918, the band of Russia and Transcaucasia was runied. Afterwards, Transcaucasia Federation was proclaimed by constituting an assembly including the representatives elected from the region in the elections made for The Constituent Assembly.

Later the big countries determined the fate of the region. After Transcaucasia Federation was proclaimed, Ottoman Empire established diplomatic relations with this country in order to make peace treaty. The aim of Ottoman Empire was to reach its frontiers in 1914. but the peace conditions of Ottoman Empire caused great disagreements among the representatives of Georgian, Azerbaijan, Armenian of Transcaucasia Federation, and in the end Azerbaijan, Georgia, Armenia revealed at the beginning of 1918 in the region.

The republic of Azerbaijan established relations as an independent state with the Müsavat Party Goverment which took most of the votes most of the votes in The Constituent Assembly elections in the region. Until Mondros Treaty, ottoman Empire took Azerbaijan under its protection against Bolşevik invasion which didin’t recognize the goverments where Czardom Russia dominated. Later, English coming to the region had to leave the region because of internal opposition in 1919.

At that time, Bolsheviks began to dominate in Russia and obtained the opportunity towards Azerbaijan by eliminating Denikin which is an obstade in front of Azerbaijan. After the Red Army ordined towards Azerbaijan, Azerbaijan National Goverment which had to accept the ultimatum of Azerbaijan Communist Party leaved the power to the Communists.

Politically becoming soviet of Azerbaijan ended in 30 December 1922 by joining USSR as one of the Republics which consisted of TSFSR.

Soviet Management focused on culture politics in order to adopt and spread communism ideals. All of the things contradicted with Communism ideals were tried to get rid of in social life. Some arrangements in education, alphebet changes, literary is being under pressure and movements which began towards Islam religion were oriented to this aim.