Bülent Özkuzugüdenli. Hasan-ı Yezdî’nin Câmi’u’t-Tevârîh-i Hasenî isimli eserinin Selçuklular kısmı (Giriş – Farsça metin – Türkçe tercüme). Doktora tezi (2014)

Bülent Özkuzugüdenli. Hasan-ı Yezdî’nin Câmi’u’t-Tevârîh-i Hasenî isimli eserinin Selçuklular kısmı (Giriş – Farsça metin – Türkçe tercüme). Doktora tezi. İstanbul: T.C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2014, X+676 s.

Özet

Bu çalışma, Timurlu dönemi müellifi Hasan-ı Yezdî’nin Câmi’u’t-tevârîh-i Hasenî isimli Farsça eserinin Selçuklular kısmının; tanıtımı, değerlendirmesi, tenkitli metni ve Türkçe tercümesini ihtiva etmektedir. Çalışma, giriş kısmı ve iki ana bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında, müellifin hayatı ve eserlerine değinildikten sonra, eserin muhtevası, önemi ve kaynaklarından bahsedilmiş, eserin Selçuklular kısmının kaynak değeri ortaya konulmuş, ayrıca eserin dil ve imlâ hususiyetleri, nüshaları incelenmiş ve eser üzerinde yapılan çalışmaların bir değerlendirmesi yapılmıştır. Tam adı Tâcu’d-dîn Hasan b. Şihâb b. Huseyn-i Yezdî olan müellif takriben 793/1390-91 yılında doğmuş, Timurlular’dan Mîrzâ İskender b. ‘Omer Şeyh ve Mîrzâ Sultan Ebu’l-Muzaffer Muhammed Bahadır b. Baysungur’un hizmetinde bulunmuştur. Müellif Câmi’u’t-tevârîh-i Hasenî isimli eserini telife Timurlular’dan Mîrzâ Sultan Ebu’l-Muzaffer Muhammed b. Baysungur b. Şâhruh adına 855/1451 yılında başlamışsa da, onun 855 yılı Zî’l-hicce ayında (25 Aralık 1451-22 Ocak 1452) kardeşi Ebu’l-Muzaffer Babür b. Baysungur tarafından öldürülmesi üzerine eserini Ebu’l-Muzaffer Babür b. Baysungur’a ithaf etmiştir. Müellifin hayatının bundan sonraki bölümü ve ölüm tarihi hakkında kaynaklarda herhangi bir bilgi yoktur. Câmi’u’t-tevârîh-i Hasenî, başlangıçtan müellifin kendi zamanına kadar gelen genel bir İslâm tarihidir. Câmiʻu’t-tevârîh-i Hasenî, Selçuklular ve özellikle de Sultan Sencer devri için en tafsilatlı kaynaklardan birisidir. Eserin Selçuklu tarihi için asıl önemi, müellifin, başta Sencer-nâme (veya Rezm-nâme-yi Sencerî ya da Rûz-nâme-yi Sencerî) olmak üzere, günümüze ulaşmayan bazı kaynaklardan sık sık alıntılar yapmış olmasından gelmektedir. Câmiʻu’t-tevârîh-i Hasenî’nin iki yazma nüshası günümüze ulaşmıştır: 1. Tahran Nüshası. 2. İstanbul Nüshası. Çalışmanın birinci bölümünde, eserin Selçuklular kısmının edisyon kritiği hazırlanmıştır. Nüsha farklılıkları, Tahran ve İstanbul nüshalarının ışığında dipnotlarda gösterilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümde ise eserin Selçuklular kısmının Türkçe tercümesine yer verilmiştir. Eserde yer alan bilgiler, tercümede yer yer diğer Selçuklu kaynaklarıyla karşılaştırılma yoluna gidilmiştir. Ayrıca çalışmanın sonunda, araştırmacıların metinden daha iyi istifade edebilmeleri için, eserin İstanbul nüshasının Selçuklular kısmının tıpkıbasımı ek olarak verilmiştir.

Summary

The present work, consisting of an introduction and two main parts, is an analytical study together with critical edition and Turkish translation of the chapter on the Saljuqs in the Persian chronicle titled Jāmiʿ at-tawārīkh-i Ḥasanī (Ḥasanī’s Compendium of Chronicles) by a Timurid author, Ḥasan-i Yazdī. After addressing the life and works of the author, the contents of his chronicle, its importance, and its sources (as far as they are mentioned in the text), the Introduction discusses the significance of this chapter as a source on the Saljuqs. Part One contains a critical edition of the chapter on the Saljuqs. Critical apparatus based on the two extant copies of this text has been provided in the footnotes. Part Two is a Turkish translation of the text. Throughout the translation, all the relevant historical information has been provided with the help of other Seljuq sources. A facsimile edition of the text based on MS Fatih 4307 is included in the appendix. In addition, this study details linguistic and stylistic features of the text and provides in-depth analysis of its extant copies and an evaluation of its previous studies. Tāj ad-Dīn Ḥasan b. Shihāb b. Ḥusayn-i Yazdī was born around 793/1390-91. He served two Timurid rulers, Mīrzā Iskandar b. ʿUmar Shaykh and Mīrzā Sulṭān Muḥammad Bahadir b. Baysungur. The author started writing this book in 855/1451 at the order of the Timurid Mīrzā Sultan Muḥammad b. Baysungur. In Dhu’l-ḥijja 855 (25 December 1451-22 January 1452) Muḥammad b. Baysungur was killed by his brother Bābur. The author then dedicated this work to Babur b. Baysungur. No further information exists in the sources about the author’s life thereafter or the date of his death. Jāmiʿ at-tawārīkh-i Ḥasanī can be considered a general history of Islam from its very beginning until the time of its author. This work is one of the most extensive sources on the Saljuqs, particularly about the reign of Sultan Sanjar. For this reason it deserves to be taken into account on the Seljuq historiography. The author had access to Sanjar-nāma (or Rūznāma-yi Sanjarīya). He recurrently quotes from this and some other sources that are not extant. Two copies of Jāmiʿ at-tawārīkh-i Ḥasanī have survived to our time: MS. Tehran, Iran National Library (Kitābkhāna-yi Millī-yi Īrān), 1330. 2. MS. Istanbul, Süleymaniye Library, Fatih 4307.