Kemal Taşçı. Selçuklular zamanında Van Gölü havzası (1018-1243). Doktora tezi (2013)

Kemal Taşçı. Selçuklular zamanında Van Gölü havzası (1018-1243). Doktora tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013, XVII+704 s.

Özet

Van Gölü Havzası, Asya kıtasının batısında bulunan Anadolu coğrafyasının doğusunda yer almaktadır. Onun bu coğrafî özelliği Anadolu’da ilk olarak Türkleşen ve İslamlaşan bölge olmasını sağlamıştır. XI. asrın başlarında Oğuz Türklerinin Van Gölü Havzası’na akın yapmaya başlamaları, 1071 Malazgirt Savaşı’na kadar bölgenin baskı altına alınması ve nihayet Malazgirt Savaşı ile beraber Doğu Anadolu Türk Yurdu haline geldi. Bu Türkleşme ve dolayısıyla İslamlaşma sürecinden en fazla etkilenen bölge Van Gölü Havzası oldu. Malazgirt Savaşı’ndan sonra bölgede kurulan Sökmenli, Dilmâçlı, Saltuklu ve Artuklu beglikleri, bölgenin iktisadî ve içtimaî olarak kalkınmasını sağladılar. Bölge begliklerinin birbirleriyle mücadele etmeleri, Eyyûbîlerin Doğu Anadolu ve dolayısıyla Van Gölü Havzası şehirlerini ele geçirmeleri ve mezkûr beglikleri baskı altına almaları zikredilen iktisadî, içtimaî ve medenî ilerlemenin durmasına sebep oldu. Akabinde XIII. asrın ilk yarısının ortalarında bölgeye yöneltilen Hârezmşâhlı saldırıları Van Gölü Havzası’nda Doğu Anadolu Türk Beglikleri döneminde oluşturulan refah ve huzur ortamını ortadan kaldırdı. Moğol baskısı ile batıya gelen Hârezmşâhlıların, Sökmen-ili’nin merkezi olan Ahlat’ı ele geçirme ısrarları, Van Gölü Havzası’nın iktisadî, içtimaî ve medenî sükûtuna yol açtı.

Van Gölü Havzası’na hâkim olma mücadelesinden dolayı vuku bulan Yassıçemen Savaşı’nda yenilen Hârezmşâhlılar mezkûr bölgeyi terk etmek zorunda kaldılar. Kısa bir süreliğine bölgeden çekilen Hârezmşâhlılar daha sonra Azerbaycan’da Moğollar karşısında tutnamayıp tekrar Van Gölü Havzası’na girdiler. Hârezmşâhlıları takip eden Moğollar, 1231 yılında Van Gölü Havzası’na girerek, bütün bölgeyi yağma, tahrip ve katliama tâbi tuttular. Bu durum, Hârezmşâhlı baskınları nedeniyle insan kaynakları tükenme noktasına gelen Van Gölü Havzası’nın ıssızlaşmasını ve iktisadî olarak önemsizleşmesine neden oldu. Moğolların 1231 yılındaki Van Gölü Havzası istilası kalıcı olmadı. Onların elde ettikleri ganimetlerle Azerbaycan’a gitmelerinden sonra Türkiye Selçukluları, Eyûbîlerin bölge siyasetinde zaafiyet göstermelerini gerekçe gösterek Van Gölü Havzası’nı ilhak ettiler. Türkiye Selçukluları’nın ilhakı ile iktisadî olarak kalkınmaya başlayan bölge, 1243 yılında Selçukluların Kösedağ Savaşı’nda Moğollar’a yenilmelerinin ardından Selçuklu hâkimiyetinden çıktı. Böylece Van Gölü Havzası tam olarak Moğol hâkimiyetine girmiş oldu ve Doğu Anadolu Türk Beglikleri döneminde katedilen iktisadî ve içtimaî merhale ortadan kalkmış oldu.

Abstract

Van Lake Basin is located at the east of Anatolian geography in the west of Asia Continent. Its geographical feature made it the first region assimilated and Islamized region in Anatolia. At the beginning of the XI. century, with the Ghuzz Turks rush to the Van Lake Basin area was suppressed and in the end with the Battle of Manzikert east Anatolia became Turkish homeland. The Van Lake Basin became the most affected area from this assimilation and Islamizing process. After the Battle of Manzikert, Sokmanid, Amirs of Arzen, Saltukid and Artukid seigniories established in this area ensured the development of the area in terms of financial and social aspects. Soon after, in the middle of first half of the XIII century, Hwarezmshahid State attacks to the area removed the prosperity and peace environment in Van Lake Basin occurred during the east Anatolia Turk seigniories period. Hwarezmshahid States’ willingness who came to the west with the pressure of Mongols to take control of the Akhlat center of the Sokmanid city caused the silence of van lake basin in terms of financial, social and civilized.

In the Battle of Jasycimen occurred Because of the struggle to take control of the Van Lake Basin, Hwarezmshahid states defeated and they had to abandon the aforementioned region. Hwarezmshahid states’ who abandoned the region for a short time, later came to the Van Lake Basin since they losed their grip against Mongols in 1231 with following the Hwarezmshahid states, Mongols came to the Van Lake Basin and plundered, destroyed and slaughtered. This situation caused Van Lake Basin to become deserted and to make financially insignificant since their human resources consuming invasions. Mongols invasion in 1231 did not last longer. With their obtained booty, after they arrived Azerbaijan, Turk Seljuks annexed the Van Lake Basin showing the reason that Ayyubids showed weakness in the policy of the region. With the annex of Turk Seljuks starting to develop financially, in 1243, with the defeat of Seljuks to Mongols in the Battle of Kösedağ lost Seljuks domination. Thus, Van Lake Basin entered totally to the domination of Mongols and financial and social phase was destroyed covered during the east Anatolia seigniories period.